LarrockPart I-ah kan lo sawi hawng tawh a, a bulthut atang chuan sawi a ngai tawh lo a. A ngaihnawm tur zawng pawhin thluaithlum tum loin, Bible chang nen i tlar nghal mawlh mawlh mai ang aw………..
Thupui hrang hrang te :
PATRIARCH PATHUMTE COVENANT CHU
Abrahama leh a fapa Isaka leh a tupa Jokoba te hnena Pathian YHWH thutiamte hi han en chiang dawn ta ila. Kan hriat vek tawh sa chu a ni na a, Abrahama fa Isaka hi a fapa naupang zawk a ni a, chutiangin Isaka fa roluahtu hi a naupang zawk Jakoba a ni bawk tih hi lo chhinchhiah leh bawk ila.
Genesis 22:17-18-ah chuan YHWH chuan Abrahama hnenah chuan âVĂąna arsi zĂąt leh tuifinriat kama tiau vaivut zĂątin i thlahte chu ka la tipung ngei ngei ang tih leh i thlahte chuan an dote kulh kawngkhĂąr chu an la neihsak ang tih leh, ka thu i Ăąwih tĂąk avĂąngin i thlahah chuan khawvĂȘla chi tin an la thawveng ang tih, mahni leh mahni inchhĂąlin chhia ka chham ta, YHWH-in a ti,â zuk ti a!
Abrahama fapa, roluahtu tur Isak chungchangah ve thung chuan – Genesis 26:4-5 -ah,âTin, vana arsi zatin i thlahte chu ka la tipung ang a, heng ram zawng zawng hi i thlahte ka la pe bawk ang; tin, i thlahah chuan khawvela chi tin an la thawveng ang; Abrahama chuan ka thu a awih a, ka thuhrilhte, ka thupĂȘkte, ka thuruatte, ka dante pawh a zawm avĂąng khan,â a ti leh bawk a.
Abrahama tupa Jacoba chungchangah ve thung chuan – Genesis 28:13-15 – âTin, ngai teh, a chhĂźpah chuan YHWH a ding a, âKei hi YHWH, i pu Abrahama Pathian leh Isaaka Pathian chu ka ni: i mutna lei kha nang leh i thlahte ka la pe ang che u; tin, i thlahte chu leia vaivut zĂątin an awm ang a, thlang lamah te, chhak lamah te, hmĂąr lamah te, chhim lamah te i darh zau vang a: tin, nangmahah leh i thlahah chuan khawvĂȘla hnam tin an la thawveng ang. Tin, ngai teh, i hnĂȘnah ka awm a, i kalna apiangah ka vĂȘng zĂȘl ang chia, he ramah hian ka hruai kĂźr leh ang che; i hnĂȘna ka sawi hi ka tih hma loh chuan ka thlahthlam dĂąwn lo che a ni,â a ti leh bawk.
Kan sawi tak chinah khian enge thil inang kan hmuh le? Abrahama, Isaka leh Jakoba te hnen a YHWH chithlah malsawmna ah te hian an hnam ziding chauh nilo, khawvel huap malsawmna an lo inphumru vek tih kan hmuthiam em le?
TUNGE ISRAEL CHU?
Jacoba hming hi Israela tia a thlaksak a ni a, chu chu Israel hnam hming putna chhan chu a ni ta a. Genesis 35:10-ah chuan âPathian chuan a hnĂȘnah, âI hming hi Jakoba a ni a; i hming chu Jakoba an ti tawh lo vang, I hming chu Israela a ni zĂąwk ang,â a ti a, tichuan a hmingah chuan Israela a ti ta a. Israela hming awmzia chu kan hre vek awm e…. âHe that strive with Godâ tihna a ni si a. Hei hi a nihna takah chuan Pathian lawm zawnga STRIVE, tuihalna dik chungchang chu a ni.
Jakoba chuan nupui pahnih a nei a, tichuan a nupuite bawihnu ve ve lakah chi a thlah bawk a, an vaiin fapa sawmpahnih (12) leh fanu pakhat a neih thu hi Bible-a record chu a ni a. Tichuan Jakoba duh ber, a nupui chu Rakili a ni a, a fate zingah pawh a duat bik chu Rakili fa hrinsak Josefa a ni tih kan hre bawk a, Josefa chanchin chu kan hre vek a nih kha, a unauten an thik a, tuarna phena malsawmna an hnam pumpui tan a lo thlen ta a nih kha.
Jokoba, a hnua Israela lo ni ta fapa sawmpahnih (12) te chu: Reubena, Simeona, Levia, Juda, Zebulun, Issachar, Dan, Gad, Asher, Naphtali, Joseph Benjamin te an ni.
Jakoba fapa Josefa hian a nupui lakah Aigupta ramah fapa pahnih a nei leh a, Josefa malsawmna thuah hnih avangin a unaute aiin Josefa chuan a letin a pa malsawmna a chang tam ta bik a, a fapa pahnihte chu Israel hnam 12-ah an tel ve ta bawk a nih kha. Hetah pawh hian a naupang zawk Ephraima bawk hi a chanvo a tha leh ta a ni.
TUNGE EPHRAIM CHU? (Jentail thumal tobul chhuina)
Genesis 48:5, 6 âTin, i fapate pahnih, Aigupta rama i hnĂȘna ka lo kal hmaa Aigupta rama i neihte hi ka ta an ni; Ephraima leh Mansea hi, Reubena leh Simeona ang bawkin ka ta an ni ang. Tin, he mite hnua fa i neihte chu i ta an ni ang, an rochanah chuan an ute hming chu an tĂąwm mai ang.â
Genesis 48:17-19 âTin, Josefan a pain a kut ding lam Ephraima chhĂźpa a nghat chu a hmuhin a lung a ni ta lo va; tichuan a pa kut Ephraima chhĂźp ata chu Manasea chhĂźpa sawn tĂ»rin a chawi kang a. Tin, Josefan a pa hnĂȘnah, âKa pa, hetiang tĂ»r a ni lo: hei hi asin fa tĂźr chu ni, i kut ding lam hi a chhĂźpah nghat zawk rawh,â a ti a. Nimahsela a pa chuan a duh lo va, âKa hria e, ka fapa, ka hria e: ani pawh hnama sawi thamin a awm bawk ang a, ani pawh a ropui bawk ang: amaherawhchu a nau hi a aiin a ropui zĂąwk ang a, a thlahte pawh chi hrang hrang tam tak mai an lo la ni ang,â a ti a.
…. a thlahte pawh chi hrang hrang tam tak mai an lo la ni ang…. hmmm…… helaiah hian thil kan hmuh kan fo khawvel hnam tin huap thawnthu tobul ngaihnawm em em mai a lo inzep reng mai a lo ni! Jakoba chuan Ephraima thlahte chu âchi hrang hrang tam tak mai an lo la ni angâ (multitude of nations) tih a ni ta tlat mai hi a ni.
Hei hi Hebrew-ah chuan Jentail sawina thumal bawk âmelo haâgoyimâ kha hman a ni ta chiah a ni, a phrase awmzia dik tak chu in pawm emaw âJENTAILTE FAMKIMNAâ tihna zuk ni a. A hnu kum 1000 chuang a lo liam erawh chuan he thumal âgoyimâ hi âJentailâ, Israel hnam 12 te ni lo sawina atan an hmang chho ta zawk mai a ni. Chutichuan, Jentail tih hi Bible-ah hian a remchan dang angin an lehlin pawlh chichawm ta mai a ni zawk. A chhan a awm hmel a, chu chu kum 2730* a ral hma zawnga chhui chhuah rual loh tur, YHWH HNAM THURUK atan a lo la tangkai dawn ta tlat a ni. ( Part III-ah he kum 2730* hi kan la rawn chhui chho ang)
Hetah chiah hian Greek pa rilrua JENTAILTE tih hian HNAMTE tihna a ni. Ephraima thlahte hi Israel hnam 12 zinga hnam khat sawina mai ni lo, khawvel huapa HNAM DANGTE (Jentailte) sawina a lo ni tihna a nih chu!
Heta kan zuk hmuh thiam tak tur chu Pathianin Jakoba kal tlanga Ephraim-a mal a sawm khan, Israel hnam 12-te chauh a hmu lo a, khawvela Jentail hnam tam lutuk lo piang chhuak tur a lo hmu lawk tihna a nih chu.
Hei hi khawvelin kum sang tam a hai chu a ni ta a ni – Ephraim hnam tia miin a sawi hian Israel hnam 12 zinga hnam pakhat kha a rilruah a rawn lang thin, mahse chu chu Pathian rilru chu a lo ni miah lo, Ephraim tih sawi a nih hian khawvel Jentail hnamte sawina a lo pai zawk tihna a nih chu, Amein? Chu chu engtia lo ni thei ta mai nge a nih kan chhui chho zel ang.
Chutichuan Israel fate saltan chanchin chu kan hre vek awm e, sawi tur tam tak a awm a, mahse kan thupui nen inzawmna an neih lem loh avangin an saltan tan kum, an saltan rei zawng, an chhuah leh lai leh an tam lam te chu hetah chuan thet lo mai ila. Pakhat chauh erawh chu Ex 12:41-ah khan Aigupta an chhuahsan ni kha, kum 430 mi rama an vahvaih tannaah chiah chiah zuk chhuak a!! Chu chu Abrahama UR khuaa a hma kum 430-a a chhuahsan ni chiah chiah chu a ni a, chu chu Chhangdawidim telh lo kut ni hmasa ber chiah chiah chu zuk ni a!! YHWH Kutte pawimawhzia hi a mak takzet a ni, YHWH hi a exact a ni ti tawp mai teh ang, kan rin ang hian rorelnaah hian thil hi a ngaizam dawn lo tlat mai.
Hetah hian kan chhinchhiah tur point pawimawh em em dang a awm leh a, chu chu Israel mi ni lo tam takin Israel fate kha Aigupta atang khan an zui chhuak ve bawk a ni tih hi. Nimahsela, an hel a, thlalerah helna an chawk chhuak a, rangkachak bawngno lem siam te an rawt chhuak a, mi tam takin a hmuna chawp leh chilha an thihpui mai bakah, chu chhuan pumpui mai te chu YHWH-in a hrem ta a, tu mahin Ramtiam Kanaan chu an lut ta lo a ni. Mosiaân nasa takin, nunna bua a hming thai chhe hial tur khawpa YHWH a dawr hnuah ngaihdam a ni a, mahse ramtiam a lut chuang lo, in man em aw? An fate erawhin an lut thung, Joshua leh Kaleba tih loh chu. He thlalera an vahvaih hun chhung kum 40 a nihna chhan kher kher hi chu kum 40 hi chhuan khata ngaih a nih vang a ni a, an sualna hi sawm a ni bawk. (cf Numbers 14:20-23)
He an zin kawng kum 40 chhung hi awmze nei em em a ni vek mai a, ringtu mi mal nun kawng chhukchho hlimthla a ni a, Israel hnam pumpui history lemchan an zirna a ni bawk a, tin, kan hma lawka Juda hnam tribulation lo awm tur ‘miniature model’ a lo ni bawk a ni. Bible-a thil thleng te hi awmze nei lo pakhat mah a awm lo tih hi hrethiam vek lo mah ila, ring mai ila, kan tifuh ber ang.
Kum 40 a lo liam chuan Israel fate chuan Ramtiam Kanaan chu an lut dawn ta a, hetah hian thuthlun belhna a lo awm leh ta a a ni, Horeb Tlang Thuthlung belhna chu – a hmaa sawi lan loh, Torah zawm leh zawm loh avanga malsawmna leh anchhia chu, hetah hian sawi lan a lo ni ta a ni. Kan thupui ‘Beram bo’ bona chhan IPC case* chu hetah hian a lo intan ta a ni.
(STOP PRESS â Leh lawk, kan Bible hi OT/NT emaw, DAN/KHAWNGAIHNA tia hunbi then a, DAN chu hnawl a ni tawh, KHAWNGAIHNA hunah kan awm tawh tih fo mai hi a dik lo bawk. A nihna takah chuan Eden huan atang hian Pathian YHWH kaa thuchhuakte hi HLUI a la awm lo, an la inzawm chho vek a ni zawk e. Abrahama hnenah ngawt pawh YHWH hian thu vawi sawm zuk thlung a! Chutia a tih avang chuan a hmasa zawka thuthlung kha a BO ta tihna a ni ngai reng reng lo a, a belhchhah zawk zel tihna a ni zawk. Chu belhchhahna chu a tha zawngin emaw, a huam zau zawngin emaw a ni zel bawk ang. Chutiangin OT kan tih hi NT hian a thlak lo, a belhchhah a, a huam a tizau a, a tifamkim chho ta zawk tihna a ni. ‘Torah hnawl a ni tawh’ tih hi chu BUMNA DAWT a ni e.)
Chutiang chiah chuan Mosia hnena YHWH thuthlung, Mosaic LAW kan tih pawh hi pakhat chiah emaw tum khata pek tlak nghal vek emaw a ni lo a, kum 40 an zin kawngah khan thuthlung hi a tul dan azirin YHWH chuan a sawi belh emaw, a hunte zelah a belhchhah ta bawk a ni. Deut – 4:7,8-ah chuan “Kan koh apianga YHWH kan Pathianin min hnaih anga anmahni hnaih thin Pathian nei hnam ropui tunge awm ve? Heti taka fel, dante leh rorĂȘlte, tuna in hmaa ka zam zawng zawng ang dan nei hi hnam ropui dang tunge awm ve?â tiin YHWH chuan a DAN thatzia chu hlado a lo chhampui tawh a ni. Hei hi Sinai Covenant aka Horeb Covenant an tih chu a ni.
Deut 4:25-27-ah chuan â Tu leh fate in han neih a, chu rama rei fe in awm hnu a, in intihkhawloh va, eng emaw anpuitea milem siam chawp maite in din a, a thin tiur tura YHWH in Pathian mithmuha thil tha lo in tih vaih chuan, Jordan kana in va luah tur ram ata chu in boral thuai mai ang tih in chungchang thuah min hriatpuitu atan tunah hian lei leh van ka sawm a ni; in cheng rei lo vang a, in boral vek mai ang. YHWH chuan hnam tin zingah a tidarh ang che u a, YHWHân a kal botirna che u hnamte zingah chuan tlĂȘmte chauhin in awm angâ tiin a lo sawi tawh bawk.
Hei hi Yahshua-in Mat. 5:18-a a rawn sawi âLei leh van a boral ang a, ka thu erawh a boral lovangâ tih awmzia kha Deut 4:27 hi a lo ni reng mai a nih chu.
Deut 28:1,2-ah erawh chuan thu an awih chuan malsawmna a tiam ve ta thung bawk a. âTin, heti hi a lo ni ang a, YHWH in Pathian awka chu ngun taka in ngaihthlak a, vawiina thu ka pĂȘk che u thupĂȘk zawng zawngte fimkhur taka in zawm chuan, YHWH in Pathian chuan khawvel hnam zawng zawnga chungnung berah a siam ang che u; tin, YHWH in Pathian thu in pawm phawt chuan heng malsawmna zawng zawngte hi in chungah a lo awm ang a, a zui zel ang che â tiin Sinai Covenant chu sawi belh a lo ni ta bawk a ni.
Deut 28:15-ah hian thu an awih loh chuan anchhia leh vaukhanna chu a sawi lang ta nghal bawk a…. âAmaherawhchu heti hi a lo la ni ang a, YHWH in Pathian awka chu ngun taka in ngaihthlak loh va, vawiina thu ka pĂȘk che u thupĂȘk zawng zawngte fimkhur taka in zawm loh chuan heng anchhia zawng zawngte hi in chungah a lo awm ang a, a nangching ang che uâ tiin.
Deut 28:36, 37-ah chuan a sawi belh zel bawk a…. âNangmahni leh in lal chawpin in pi leh pute chena in hriat ngai loh hnam hnĂȘnah YHWH chuan a hruai ang che u a; chutah chuan pathian dang, thing leh lung rawng te in bawl ang. Tichuan, YHWHân a la hruai bona tur che u hnam zawng zawng zingah chuan mak tih leh haubur leh a chhe lama tehkhinna in lo la ni angâ
An sualte an sim a, an hawikir leh huna an tana malsawmna chabi pawh a sawi lawk nghal vek bawk a…………hetah hian Israel beram bo hniak chu hunbi tiam a thlen huna chhui chhuah theih turin a clue a lo ziah lawk dan kan hmu thawi ta bawk a ni…..
Heti hian Israel fate hnenah hian an vahvaih chhung hian Thuthlung pahnih, Sinai (Horeb Tlang) Thuthlung, leh a hnu kum 40-a ram an luh dawn hnaiha a belhna – Kanaan Thuthlung kan hmu ta bawk a ni. Kan sawi lan kherna chhan chu Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar tih hi zirtirna dik tawk lo a ni tih kan hriat hi a ni. Kanaan Thuthlung pek an nih khan Sinai Thuthlung kha hnawl a ni ta tihna a ni miah lo a nih chu. Chu chiah chu Golgotha Thuthlung kan ti dawn nge, Nazareth Thuthlung kan ti zawk dawn hian a rawn belh leh mai a ni tih kan chhui zel ang a, a rawn fiah mai ang.
Deut 29:1-5 âHoreb tlĂąnga an hnena thu a thlun tiam lova, YHWHân Moab rama Israela thlahte hnena Mosia thu a thluntir, a thuthlung thute chu heng hi a ni. Tichuan Mosian Israel mi zawng zawng chu a ko va, an hnĂȘnah, âAigupta rama Pharaoa chungah te, a mite zawng zawng chungah te, a ram zawng zawng chungah te in mithmuh ngeia LALPAN thil a tih zawng zawngte kha in hmu a; fiahna nasa takte, chhinchhiahnate, thilmakte in mit ngeia in hmuh kha; nimahsela YHWHân vawiin thleng hian hriat thiamna thinlung te, hmuh theihna mit te, hriat theihna bengte a la pe lo che u a ni. Thlalerah kum sawmli ka hruai ta che u a; in silhfente chu in sin chul lo va, in pheikhawk bunte chu in bun chul lo bawk a.â
TUTE NGE THUTHLUNG HIAN A HUAM?
Deut 29:14-15 âHe chhechham leh thuthlung thu hi in hnĂȘnah chauh thlung ka ni lo va, vawiina LALPA kan Pathian hmaa dingte leh tuna kan hnena awm ve lote hnĂȘnah pawh hian a niâ
Heta lo chiang ta chu, Israel tu pawh an thlah zelte, chhuan zawng zawng huap thuthlung a ni tih hi Pathian Thu chu a ni e.
Chutichuan lui an kan a, Ramtiam Kanaan chu an lut ta a. Mahse chuti maia awlsam chu a lo ni teuh lo mai le!! Hei hi kan kristian mimal nuna entirna a hnam angin an lo dai lawk vek tawh mai a lo ni. Ral an do a, Pathianin thil ropui tak tak te a tihsak a; roreltute an awm, chutah thuneihna leh lalna an rawn chang tan ta a, Pathian perfect plan nghak hman loin, mihring thu a rawn langsar ta thin a. Mipuiin lal neih ve an duh thu an sawi ta a, chhiah chawi phurrit chu an lo inbarh lut tan ta a ni. Israel Lal hmasate chu kan hre vek a, Saula, Davida leh Solomona te an ni. Hetih hunlai hi United Israel Kingdom ropui ber lai chu a ni ta mai e. Solomona chuan a thenawm ramte nena an inkar a that theih nan a thenawm ram lal fanute chu nupuiah a nei ta teuh teuh mai a, chutah an milem pathiante chu Israel ramah an rawn lut tan ta a, milem biakna chu a lo intan ta a ni. Ram an luah hmaa Horeb tlanga Thuthlun-belhna kha an lo bawh chhe ta a, hremna an tawk tan dawn ta a ni e. Kohhran chanchinah lo hmehbel ula, in man ruak ruak mai bawkin ka ring e.
TORAH BAWHCHHIATNA SUAL leh HNAMTE HREMNA
Israel history chanchin bias lo thei ang ber (bias miah lo chu kan intingam bik lo ang a) kan chik chuan âDan Bawhchhiatna Thurukâ chu hnam thlante zingah pawh hmakhawsangah a lo intan daih tawh tih kan zuk hai chhuak ta a ni. Chu chu BC 721 leh BC 606-a Lal ram pahnihte hremna lo tawrh chhan chu a ni ta chiah bawk a ni. YHWH hian a DAN bawh chhiatna hi a en liam mai mai lo a, a pawi vawng vawng zel a ni tih hi history hian min hrilh chiang em em a ni. Amah Pathian YHWH-in min hrem ta tihna ni lovin, a thuthlung mihringin a bawh chhiat hian a custody atangin a chhuak ta tihna a ni a, chutah chuan Setana a rawn che ve nghal vat mai thin a ni zawk.
A nih leh, Torah hi zawm rual loh khawpa inkaihhruaina Dan kherkhiap a ni tih zirtirna hi a him meuh em? Pathian Dan zawm hi a har lutuk em? Mihring tan a theih loh tawp em? Teuh lo mai, Bible chuan ti hian a lo sawi a ni zawk:
Deut 30:11 âHe thupĂȘk, tuna ka pĂȘk che u hi in tan a har lutuk lo va, a hlat lo bawk che u a ni. âKan hriata kan zawm theihna turin tunge vanah min kalsak ang a, min han laksak ang?â tih turin vana mi an ni lo va, Kan hriata kan zawm theihna turin tuifinriat ralah tunge min kalsak ang a, min rawn laksak ang?â ti turin tuifinriat rala mi a ni hek lo. In zawm theih nan thu chuan a hnaih hle che u a, in kaah leh in thinlungah a awm a ni.â
Lal ram pakhat chu Lal ram 2 ah a lo inthen dawn ta………
TORAH chu Ephraim Israel ( Hmar Lal ram) in a paih then a, Juda (Chhim Lal ram) in a phuah belh ta bawk a, an pahnih chuan an bawh chhe ta ve ve a, an lo tuar dawn ta tihna a nih chu.
HOUSE OF EPHRAIM/ISRAEL/JOSEPH
Tu nge Jeroboama chu?
Solomona hnu, BC 933-ah chuan Israel Lal ram pakhat chu Lal ram pahnihah a lo inthen ta a, chhim lama Juda Lal ramah hnam hnih te leh hmar lama Israel Lal ramah hnam 10 te. Hmar lam hi Solomona sipai general, Ephraim hnama mi, Jeroboama, a pa Bebeta, Zereda khuaa mi, a nu Zeruii, hmeithai fapa chu Lalah a thu ta a ni. (cf I Lalte 11:26)
I Lalte 11: 31-33 âJeroboama hnĂȘnah chuan, âPhel sawm hi la rawh khai: LALPA, Israelte Pathianin heti hian a ti a ni: âNgai teh, ram hi Solomona ka chhuhsak ang a, hnam sawm chu ka pe dawn che a ni: amaherawhchu ka chhiahhlawh Davida avĂąng leh Israel hnam zawng zawng zinga ka thlan khawpui, Jerusalem avĂąng hian hnam khat zawng a nei ang chu: anni chuan mi kalsan a, Zidon-ho pathiannu Astarothi te, Moab-ho pathian Kemosa te, Amon-ho thlahte pathian Milkomate an biak avĂąng leh ka mithmuha thil tha ti tĂ»r leh ka thuruatte leh ka rorĂȘlte hi pawm tĂ»ra a pa Davida anga ka kawngte an zawh loh avangin.â
II Lalte 17:28-34 âChutichuan Samari ram atanga an hruaite zinga puithiam pakhat chu Bethel khuaah a va awm a, LALPA an tih dan tĂ»r a zirtir a. Nimahsela hnam tin chuan mahni pathian an siam theuh va, Samari miten hmun sĂąng an lo siam inahte chuan hnam tinin mahni awmna khua theuhvah an dah a. Babulon mite chuan Sukkoth-benoth an siam a, tin, Kuth-ho chuan Nergal an siam a, tin, Hamath-ho chuan Asima an siam a, Ava-ho chuan Nihaz leh Tartak an siam a, tin, Sepharvaim-ho chuan epharvaim-ho pathian Adramelek leh Anamelek hmingin an fate an hal thin a. Chutichuan LALPA chu an tih a, an zinga mi hmun sĂąng inahte chuan mi an thawi thin a. LALPA an tih a, an hruai chhuahna rama mite hnam tih dan angin anmahni pathiante rawng chu an bĂąwl thin a. Tun hma lama an tih dan angin tun thlengin an la ti reng a ni LALPA chu an tih lo va, LALPAN Jakoba thlah Israelte tia a vuahte hnĂȘnah……â
He hmar lam Lal ram hi a hming chu a chunga kan lo sawi tawh ang khian, Israel, Ephraim leh Josef tih tea koh pawlh vek an ni a, an chanchin kan hria a, an lalte milem biaknaah an kal nasa em em vek mai a, kum 200 awrh a lo liam chuan he Ephraim Israel lal ram hi YHWH chuan a tuithlar dawn ta a, a hrem dawn ta a, an vahvaihna kum 2730 chu a lo intan dawn ta a ni.
Torah an bawh chhiatna leh Dan an paih thenna chu a nasat tak em avangin Hosea 1:9-ah chuan he thu dengkhawng em em mai hi Ephraim Israelte hnenah chuan puan a lo ni ta a ni.
âTin, YHWH chuan heti hian a ti a: A hmingah Lo-ammia sa rawh: nangni hi ka mite an ni si lo va, tin, kei in Pathian ka ni dawn lo.â tiin.
II Lalte 17:6 âHosea kum kua a lal kum chuan Assuria lal chuan Samari khua chu a la a, Israel-hote chu Assuria ramah a hruai a, Hala ramah te, Gozan rama Habor liah te, Media-ho khuaahte a awmtir a.â
YHWH thinurna chu Ephraim chhungkua, Israel Lal ramah chuan a lo lang chhuak ta e……….INMAKNA THU chu chhuah a lo ni ta a ni. Hei hi BC 721-ah chuan a takin a lo thleng dik ta a, Assuria Lal Tiglath Pilesar III, a lal hnua Shalmanazer V title-a koh ni ta chuan Samari khawpui chu a rawn tuktlawm ta a ni. An tlangvalte chu tam tak an thah hnuah, an thah bangte chu salah an hruai a, Ephraim Israel hnam bona chu a intan chho ta a ni. Tin, an nunaute leh hmeichhiate erawh an hnutchhiah a, Samari khawpuiah chuan hnam dang mipate an tawlh lut ta vak thung a, an hnam mipate awm ta hek lo, Ephraim Israel nulate leh chung hnam dang mipate chu an inneih pawlh ta a, chu chu Samari hnam inthlah pawlh lo chhuah dan chu a ni ta a, a hnu kum 700 chuanga Yahshua hun lai te pawh khan chung Samari mite chu hmana an unaute mah nise, Chhim lam Judate chuan an hmusit ta em em mai a ni. Hmusit thei an ni bik meuh em tih hi nakinah kan rawn en chho bawk dawn a ni.
An thlahtuten Kanaan ram an luh dawna Kanaan Thuthlung chu an bawh chhiat tak avangin a ANCHHIA chu a takin an rawn tawngbaw chho dawn ta a ni. He Ephraim Israel hnamte assimilation an nih nasatzia hi ti hian Bible-ah a lo inziak a, chutih laiin an mipaho pawhin hnam dang nulate an vahvaihna lamah an va nei ta zel a, khawvel hnam tinah an lo darh chho dawn ta a, Ephraim chu a pu Jakoba leh a pu pu, Abrahama te lo sawi lawk ang ngei chuan, Jentail hnam tam takah a lo chang chho dawn ta a ni.
Deut 28:36 ,37 âNangmahni leh in lal chawpin in pi leh pute chena in hriat ngai loh hnam hnĂȘnah YHWH chuan a hruai ang che u a; chutah chuan pathian dang, thing leh lung rawng te in bawl ang. Tichuan, YHWH’n a la hruai bona tur che u hnam zawng zawng zingah chuan mak tih leh haubur leh a chhe lama tehkhinna in lo la ni ang.â
Isaia 7:8 âSuria lu chu Damaska a ni a, Damaska lu chu Rezina lek a ni si a: kum sĂąwmruk leh kum nga ral hmain Ephraim chu chi tih tlak lovah awm tĂ»rin tihchhiat vekin a awm ang.â
II lalte 17- 20 âChuvang chuan YHWH chu Israelte chungah a thinrim ta ĂȘm ĂȘm a, a mit hmuh phak lovah a suan bo a daih a. Juda hnam chauh lo chu awm an awm ta lo va. Judate pawh chuan YHWH an Pathian thupĂȘkte chu an zawm lo va, Israelte pawm thuruatte angin an awm zĂąwk a. Tin, YHWH’n Israela thlahte rĂȘng rĂȘng chu a duh ta lo va, anmahni chu a tihbo daih hma loh chuan rawktute kutah a pe ta.â
Chutichuan Genesis 48:19 hrilhlawkna âa thlahte pawh chi/hnam hrang hrang tam tak mai an lo la ni angâ tih ziak chu a takin a lo thleng dik chho ta a ni.
CHHIM LAM JUDA LAL RAM VE THUNG LE!!
II Lalte 20:17 âNgai teh, i in chhunga awm zawng zawng leh vawiin thlenga i pi leh puten an lo khawl khawmte chu Babulon khuaa an kalpui nite a lo la thleng ang; engmah rĂȘng rĂȘng hnutchhiah a awm lo vang,â YHWH’n a ti.
Judah Lal ram pawh chu a fihlim bik lo, mahse a unau Ephraim Israel Lal ram ai chuan an lalte kha an la zia deuh tih mai a ni. Chuti chung chung chuan, BC 606-ah chuan Babylon Lal Nebukkadnezzara chuan Jerusalem chu a rawn run ta a, nasa taka suam leh hnehchhiah a lo ni chho ve leh ta bawk a ni. Nebukadnezzara hian Jerusalem hi tum thum a run a, chungte chu BC 606, BC 598 leh BC 586 BC-ah te khan a ni. Helai hi chu Daniela Hapta chhuinaah a kimchanga lo chhui tawh a ni a, um zui em em lo mai ila.
An saltan hunchhung hi Zawlnei Jeremia chuan a lo sawi lawk vek tawh a:
Jer 29:10 âLALPA chuan heti hian a ti si a, Babulon tan kum sĂąwmsarih chu a kin veleh ka rawn kan ang che u a, in hnĂȘna ka thutiam tha tak chu ka hlen ang a, he hmunah hian ka kirtir leh ang che u.â
Kum 70 chhung sal an tang ve dawn ta a, he kum 70 lo pian dan pawh Daniela Hapta chhuina lama kan lo sawi tawh tho kha a ni. He kum 70 chhiar tannaah hian Jerusalem run a nih hmasak ber BC 606 chu hman a ni ta a, chu chu Jentailten Jerusalem an rahbeh hun chhung tur chhui tanna chu a ni ta chiah bawk a ni. He saltang batch hmasa berah hian rawlthar Daniela te thianho pawh an tel ve ta a ni. Kum 70 a lo ral dawn hnaih chuan, rawlthar Daniela pawh chu putar kum 85 chuanga upa a lo ni ve ta a, Jeremia hrilhlawkna chu a lo hrethiam ta bawk a, tih takzetin ni 21 chaw nghei meuhin YHWH hnenah he kum 70 awmzia hi Daniela chuan a zawt a, chhanna ril em em mai – Daniela Hapta 70 chu pek a lo ni ta a ni. Helai vel bawk hi Lalnu Estheri hun lai leh Purim Kut lo pian tan hun lai chu a ni bawk a ni kan tih kha. kum 70 a zo ang a, an saltanna atangin an kir leh a, an ram an luah leh ang tia nghakhlel em ema an an thlir lai chuan, an hnam pumpui chimih vek tuma phiarrukna an hmachawn leh ta daih mai a nih kha. Chu chu kan hma lawka Juda hnam tihchimih vek tuma phiarrukna, an mi leh sa ni ngeia an hriat lak atanga lo awm tur hlimthla a lo ni reng thei bawk tih chu Purim Kut document-ah khan kan lo sawi thawi tawh a nih kha.
II Lalte 24:20 âLALPA thinurna avĂąngin a hmuh phak lova a thehthang bo thlengin Jerusalem leh Juda chungah thil a lo thleng zel a ni..â tih ziak chu a lo thleng dik ta bawk a ni.
JUDAHITE ASSIMILATION leh an PAWI KHAWIH VE THUNG LE!
Kan lo sawi fo tawh ang khan, khatia Juda hnam BC 536-a an saltanna atanga anmahni ram ngeia an va kir leh khan an ramah chuan hnam dangho an lo cheng tawh a, an lo inbengbel tawh nasa mai a, anni saltang chhuak ve maite chuan an va nek chhuak zo tawh bawk si lo a, saltang kir lehte pawh chu an lo inthlahpawlh lo thei ta lo va. Hnam lo awm sa, Esauva thlah Edom mite, Idumeans kan tihte nen chuan an inchen pawlh chho ta a, chung Idumean te chuan sa phunin Levia hnamah an lut chho ta vak vak a ni. Hengho hi Pharisaite tobul chu a ni a, saphun avanga Juda hnama lut an ni bawk a, saphun siam kha an phur em em mai a, saphun pakhat siam tur pawhin khawmual an kal hual thin a nih kha. He inchen pawlhna hi a nasa em em a, chuvangin Juda hnam saltang chhuak tam tak chu Juda ramah pawh chuan inbengbel ngam ta lovin, hmar lam lal ram chan, Galilee district-ah chuan an inbengbel ta teuh bawk a, chu chu an la pure ber ta lel pawh a nih chhoh hmel a, Yahshua lo pianna pawh he Galilee settlement-ah hian a ni ta chat mai a ni.
Heng hnam dang an rama an saltan chhunga lo cheng vete hi Temple sak that lehnaah te chuan a phur ber berah an lo tang a, hnatlangah te pawh tel ve an lo tum ta sek hlawm a ni.
Ezra 4:1,2 âJuda mi leh Benjamina mite hmĂȘlma te chuan sal chhuak hovin YHWH, Israelte Pathian biak in an saksak tih an lo hriat chuan, Zerubabela leh an chhĂ»ngkaw puipate nen lamah an va kal a, an hnĂȘnah, âKan sakpui ve ang che u; keini pawhin in zawn ang hian in Pathian chu kan zawng ve a; heta min hruai chhotu Assuria lal Essar-haddona a lal lai atang khan a hnĂȘna kan inthawi thin asin.âan va ti ta vel a ni.
Chutichuan mi thenkhatin Israel hnam bo hi a thleng tak tak lo, an saltanna atanga an haw khan an haw rual leh vek tawh an lo ti hi chu an hre dik lo deuh a ni. Juda hnam ( Juda leh Benjamin an inpawlh vek tawh a) chiah an kir leh a, mahse…thil pawi tak an tawk ta…. Torah paih then (zawm loh) chu hrem an ni a, Torah ziah belh pawh hrem an hmabak ta a ni, ORAL TORAH – Talmud an lo tan ta si a. A tirah chuan he Torah ziah belhna hi Nehemia hun lai atang khan a zung chu kui tiah a lo ni chho ta a, an tum chu tha tak a ni. Dan zawm loh pawizia an hre tawh a, Dan zawm an tum luat tukna lamah Pathian Danah chuan mihring zirtirna an lo belh ta hret hret a ni. A hun lai dinhmun hi han en ila, Sabbath pawh an lo serh tawh lo a-
âChung lai chuan Judai ramah chawlhnia uain sawr khurtea rap sawr te, buhphal rawn phur te, uain te, grĂȘp te, theipuite leh phurrit tinreng phurhtir tĂ»ra sabengtung siam laite ka hmu a; chung chu sabbathah Jerusalem-ah an rawn phur lut a; ei tĂ»r zawrh nite chuan a dik lohzia ka hriattir a.
TĂ»ra rama mi chuta cheng vete pawhin sĂąnghate leh bungraw tinrengte an rawn la a, sabbath niin Juda mite hnĂȘnah leh Jerusalem-ah an zuar a. Chutichuan Juda mi liante chu ka khak a, an hnĂȘnah, âSabbath tibawrhbanga in thil tha lo tih hi eng tizia nge ni? In pi leh pute pawh khan hetiang hi an ti a ni lĂąwm ni? Tin, kan Pathian chuan heng thil tha lo zawng zawngte hi kan chungah leh he khaw chungah hian a rawn thlentir ta a ni lĂąwm ni?
Chuti chung pawhin sabbath tibawrhbangin Israel mite chungah thinurna in la thlen belhtir cheu mai ka ti,â ka ti a. Tin, heti hi a ni a, sabbath dawna Jerusalem kulh kawngkhĂąr a thim deuh veleh kawngkhĂąrte khar tĂ»rin thu ka pe a, tin, sabbath a ral hma loh chuan hawn loh tĂ»rin thu ka pe bawk a: sabbath-a thil phurh rĂȘng rĂȘng an lak luh loh nĂąn ka tlangvĂąl thenkhatte kawngkhĂąr ka ventir a.â (Neh 13:15-19)
Helai ka han uarna chhan chu heng hi Oral Torah lo chhuah tanna bul chu a nih vang a ni. Hei hi chhinchhiah tlat tur chu a ni ta a ni. Mihring thahnemngaihnain Pathian TORAH chu an phuah belh a, an tiharsa a, an hung belh a, awlsam taka zawm mai theih chu an tikhirhkhiap chho ta em em mai a, kum 100 a lo liam leh meuh chuan ORAL TORAH, TALMUD a lo piang ta ruau mai a ni. An tum chu a tha, mahse Torah an belh ta tlat chu a pawi ta chu a ni. Hetah an bawh chhiatna chu –
Deut 4:2 âYHWH in Pathian thupĂȘk ka pĂȘk che u hi in pawm theihna turin, thu ka pĂȘk che u hi in belhchhah tur a ni lo va, in tikiam tur a ni hek loâ
Deut 12:32 âTih tura thu ka pĂȘk che u apiang chu in ti tur a ni; in belhchhah tur a ni lo va, in tikiam tur a ni hek lo.â
Chutichuan, TORAH chu Ephraim Israel-in an paih then a, Juda Israel-in an phuah belh ta bawk a, an pahnih chuan an bawh chhe ta ve ve a nih chu.
Hei chiah hi Yahshua chuan a rawn thual nawn ta sak a….Oral Torah chu ti hian a rawn dem ta a ni…
Marka 7:7-9 âEngpawhni sela, an zirtirnaa mihring thupekte an zirtir avangin an mi biak thin hi a thlawn mai mai a ni,â tih ziak ang hian. Pathian thupekte chu thlahthlamin mihring thurochhiah chu in vuan tlat a nih hi,â a ti a. Tin, amah vekin an hnenah, âNangmahni thurochhiahte chu in pawm theihna turin Pathian thupekte in duh lo hi rem inhre zet mai e!â tiin.
KHAWIAH NGE EPHRAIM ISRAEL CHU AN BO TAK?
YHWH chu a DANin a nupui Israel chu a THENTIR ta si a, tin, a DAN vek chuan a then tawh hnu chu a neih let leh a khapsak ta bawk si a ni…….chu chu Paula’n DAN ANCHHIA a tih tak chu a lo ni reng mai a ni.
Nimahsela YHWH chuan a mite chu a thlauthla hlen dawn em le? DAN anchhia avangin Ephraim Israel chu MAK leh THEN a lo ni ta a.
Jer 50:6 âKa mite chu berĂąm bo an ni a; an vengtute chuan an hruai bo va, tlĂąngahte chuan an kal botir a, tlĂąngahte, mualdungahte an kal a, an huang an theihnghilh zo ta.â
Ezek 34:6 âKa BerĂąmte chu tlang tin leh mual tinah an vĂąk bo va; a ni, ka BerĂąmte chu lei chung zawng zawngah an lo darh ta; ngaihsaktu leh zawngtu reng an awm loâ
Ezek 34:11,12 âHeti hian YHWH Pathian chuan a ti si a: Ngai rawh u, kei, keimah ngei hian ka berĂąmte ka zawng ang a, ka zawng chhuak ang. BerĂąmpuin a berĂąm darhte zĂźnga a berĂąm rualte a zawn lai angin ka berĂąmte ka zawng chhuak ang; khawdur ni leh thim hnuaia an darhna zawng zawng ata ka zawng chhuak ang.â
Deut 24:4 âA pasal hmasa, amah kaltirtu khan, tihbawlhhlawh tawh a ni a, a nei leh thei lo vang; YHWH ngaihin thil tenawm a ni: YHWH’n luah tura a pĂȘk che u ramah chuan sual in luhtir tur a ni lo.â
Mika 2:12 âAw Jacobho, in vaiin ka ko khĂąwm ngei ang che u a; Israel mi la awm chhun te chu ka hruai khĂąwm ngei ang; Bozra khaw berĂąm angin ka dah khĂąwm ang a: ran rual an hlobet hmuna awm ang aiin, mipui an nih avĂąng chuan an sa mur mur ang.â
DAN vanga MAKNA LEHKHA, BATNA LEHKHA Ephraim Israel chunga puan chu DAN zawm thlap sia SUT leh theih dan kawng khat chiah a awm ta a, chu chu Paula hnenah puan a ni ta a ni. Jentailte Chanchin tha, thing anchhedawnga THIHNA ngei chu. Hetah hian Bible mystery mak ber mai, kum 2700 chuang lo inthup tawh chu kan lo hmu chho dawn ta a ni e.